Στη Μυτιλήνη - τα γρι-γρι

Η παραπάνω φωτογραφία δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο "Στο νησί" με τη σημείωση ότι είναι τραβηγμένη τον Οκτώβρη του 1988 από την κ, Μαρία Μπουρου (μάλλον Μπουρνού; ).

Μια δυνατή εικόνα που μου έχει μείνει από αυτή την περίοδο που έμεινα στη Μυτιλήνη, κι ας ήμουνα τόσο μικρός (8 χρονών) κι ας ήταν για τόσο λίγους μήνες (8 απ' τους οποίους οι τελευταίοι χειμωνιάτικοι) ήταν η εικόνα με τα γρι-γρι, τα γκιργκίρια όπως τα λέγαμε, που φεύγαν απ' το λιμάνι να πάνε για ψάρεμα. Η παραπάνω φωτογραφία που έκλεψα είναι χαρακτηριστική αφού φαίνονται 5 - 6 καΐκια δεμένα μπροστά απ' την προκυμαία, 20 χρόνια αργότερα απ' την εποχή που μιλάμε. Το λιμάνι έχει μεγαλώσει, έχει φτιαχτεί το καινούριο αλλά ακόμα η κατάσταση δεν είχε αλλάξει.

Αεροδρόμιο Βερολίνου

Επιτέλους. Ξεκίνησε να λειτουργεί το (νέο) αεροδρόμιο του Βερολίνου! Και τι μ' αυτό θα μου πείτε και τι μας νοιάζει εμάς. Μα έχουμε ακούσει τόσες και τόσες φορές πως εμείς οι Έλληνες είμαστε χύμα στο κύμα, δεν τηρούμε τα χρονοδιαγράμματα που μπαίνουν για τα διάφορα έργα και πως δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε το παράδειγμα των Ευρωπαίων και κυρίως των Γερμανών που τα προγραμματίζουν όλα και τα κάνουν στην ώρα τους. Για το θέμα είχα γράψει και στο παλιό μου το μπλογκ αλλά είχα κάνει και αναφορά όταν έγραψα για το ότι θα φτιαχνόταν η σκεπή του σταθμού του Μονάχου (και για άλλους μύθους σχετικά με τη Γερμανία είχα γράψει, άλλους που είναι υπέρ τους κι άλλους που είναι κατά).

Κόκορας κρασάτος με χυλοπίτες στη γάστρα

Αυτές τις μέρες είν' ο Δημήτρης στην Ελλάδα. Και συζητώντας για φαγητά εκδήλωσε την επιθυμία για κόκορα κρασάτο με χυλοπίτες. Η επιθυμία του διαταγή. Έπρεπε να ικανοποιηθεί, και γρήγορα, δεν είναι συνέχεια μαζί μας, φεύγει πίσω για Βερολίνο. Τα βασικά υλικά ήταν γνωστά: κόκορας και χυλοπίτες. Αλλά τι άλλο θα έπρεπε να τα συνοδέψει και, το κυριότερο, ποια είναι η σχετική διαδικασία. Γιατί πολλές φορές το έχω ακούσει ή δει σε μενού ταβέρνας αυτό το έδεσμα αλλά καμιά δεν το έφτιαξα και κυρίως δεν είχα σχετική συνταγή στο αρχείο μου. Βέβαια, τέτοια πράγματα την σήμερον είναι εύκολο να τα λύσεις: ρωτάς τη θεία Γκουγκλ. Κι αυτή σου δίνει πολλές και διάφορες ιδέες. Που διαφέρουν, αλλά αν ξέρεις διαλέγεις και καταλήγεις στη δική σου εκδοχή. Κι η δική μου, τελικά, ξέφυγε εντελώς αφού χρησιμοποίησα γάστρα.

Στη Μυτιλήνη

Τη Μυτιλήνη την έχω επισκεφτεί πολλές φορές. Συνήθως περαστικός από κει είτε για να πάρω το βαπόρι είτε για δουλειές (π.χ. γιατρούς ή ψώνια). Αλλά και για βόλτες ή για μια συναυλία ή θέατρο στο Κάστρο. Όμως δυο φορές έχω μείνει εκεί - και μάλιστα για κάμποσο καιρό. Τη δεύτερη φορά όταν ήμουν φαντάρος στην Παγανή (λίγο παραέξω - πηγαίναμε και με τα πόδια άμα λάχει, αν και ζόρικα ένεκα ανηφόρα). Και στο φανταριλίκι μπορείς να πεις πως δεν έμενα στην πόλη κι αυτό είναι σωστό. Αλλά το καλοκαίρι του 84 που παντρεύτηκα, νοικιάσαμε στην πόλη και με την απόλυση έμεινα εκεί κάποιους μήνες. Όμως εδώ θα μιλήσω για την πρώτη φορά, το μακρινό 1967. Έμεινα για 9 μήνες. Μικρός ήμουνα, μόλις 8 χρονών κι όμως θυμάμαι τόσα και τόσα που το 84 είχαν ήδη αλλάξει. Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν τα κείμενα είναι σχετικά πρόσφατες, του 2013. Τότε δεν είχα μηχανή 😊

Χαλβάς (πανηγυριώτικος)

Για τα είδη του χαλβά έχω ξαναγράψει (περίπου τα ίδια με τα σημερινά) μόνο που εδώ θα έχει παραπάνω φωτογραφίες για τον πανηγυριώτικο και θ' αναφερθώ και σε θύμισες παλιές.

Λέει το ΛΚΝ:
χαλβάς ο [xalvás] Ο1 : 1α.φαγώσιμο, βιομηχανικό προϊόν που το παρασκευάζουν με ταχίνι και ζάχαρη: ~ με κακάο / με φιστίκι. β. είδος σπιτικού γλυκίσματος που γίνεται με σιμιγδάλι ή νισεστέ και με βούτυρο ή λάδι: Σιμιγδαλένιος ~. ~ Φαρσάλων, με νισεστέ. 2. (μτφ., οικ.) άνθρωπος άβουλος, νωθρός· λαπάς_3β, νερόβραστος_2β.

Για τον πρώτο αναφέρεται στο λεγόμενο και χαλβά του μπακάλη ή της σαρακοστής αφού είναι ένα έδεσμα που τρώγεται κατ' εξοχήν στις νηστείες και δεν φτιάχνεται στο σπίτι αλλά σε εργαστήρια και πουλιόταν από τα μπακάλικα (σήμερα κυκλοφορεί και σ' άλλα μαγαζιά π.χ. φούρνους, πάντα όμως δεν είναι σπιτικός αλλά αγοραστός. Ο άλλος είν' αυτός που φτιάχνεται στο σπίτι, ακόμα και στο τηγάνι ο σιμιγδαλένιος. Ο δεύτερος, αυτός των Φαρσάλων, υποτίθεται πως φτιάχνεται στο σπίτι, πολλές φορές δοκίμασα, καμιά δεν τα κατάφερα. Κι όμως. Υπάρχει κι άλλος!

Παπαδάκια - στεφάνια στις κηδείες

τη λειτουργία κάθε φορά εκτός απ' τον παπά, τον καντηλανάφτη και τον ψάλτη (μ' αυτή τη σειρά) απαραίτητα είναι και τα παπαδάκια, τα παιδιά που κρατάνε τα εξαπτέρυγα ντυμένα με ειδική στολή που μοιάζει με του διάκου. Εξαπτέρυγα λέμε συνήθως, αλλά το σετ αποτελείται από μια πεντάδα που περιλαμβάνει δυο κεριά σε ειδικό κηροπήγιο (ή φανάρια αν πρόκειται να βγουν σε εξωτερικό χώρο όπως στη φωτογραφία) δυο εξαπτέρυγα κι έναν σταυρό στη μέση (στην εκκλησία μέσα είναι με συμμετρική διάταξη αλλά σε ευθεία). Αν δεν βρεθεί πεντάδα τότε φεύγουν τα εξαπτέρυγα πρώτα, η μια λαμπάδα ύστερα κι ο σταυρός μετά. Αν δεν βρεθεί ούτε ένας να κρατήσει τη μια λαμπάδα που έμεινε την κρατάει ο καντηλανάφτης.

Μηχανή του κιμά

Αυτή στη φωτογραφία είναι μια μηχανή του κιμά νούμερο 5. Υπήρχαν κι άλλα νούμερα, αλλά αυτή ήταν η πιο συνηθισμένη. Έχει δουλέψει πολύ, όχι μόνο για να κόψει κιμά (κάτι που δεν ήταν η κύρια δουλειά της στο χωριό) αλλά και για να φτιάχνει και κουλουράκια και μπισκότα όπως επίσης για να αλέθονται διάφορα υλικά την εποχή που δεν υπήρχαν τα διάφορα μούλτι (πολυκόπτες). Την είχε η μάνα μου και τη δάνειζε στο μισό χωριό!

Η βόλτα (Πλαγιά - Τρύγονας)

Σ΄ όλη τη δεκαετία του 60 και του 70 αλλά και στις αρχές της δεκαετίας του 80 ήταν καθιερωμένο με το που άνοιγε η μέρα,κάθε που σουρούπωνε ν' αρχίζει ο κόσμος να περπατάει, να βγαίνει για βόλτα. Και μπορεί να λέω στον τίτλο (ή παρακάτω) για την βόλτα που γινόταν ανάμεσα Πλαγιά και Τρύγονα, αλλά αντίστοιχη βόλτα υπήρχε και στη Μυτιλήνη (που θα τα πούμε σε επόμενο) και στο Πλωμάρι. Από τα μέρη που ξέρω και που περπάτησα δηλαδή, γιατί προφανώς κάτι παρόμοιο θα γινόταν και σε άλλα μέρη. Δεν ξέρω πότε σταμάτησε αυτή η συνήθεια, Στο Πλωμάρι ένας απόηχος υπάρχει ακόμα και το καλοκαίρι κλείνει ο δρόμος για τα αυτοκίνητα απ' τις 9 το βράδυ μέχρι τα μεσάνυχτα.

Ο τελάλης του χωριού και μικρομεταφορές

Όταν στο χωριό χρειαζόταν να γίνει κάποια ανακοίνωση επιστρατευόταν ο ντελάλης. Αυτός ήταν συνήθως "η Φανάρα", ένας άνθρωπος πούκανε διάφορες δουλειές του ποδαριού μεταξύ άλλων και τον νεκροθάφτη. Γύριζε στο χωριό και φώναζε το νέο που ήταν ή κάποιο ζώο που χάθηκε ή κάποια ανακοίνωση της δημόσιας ζωής π.χ. πως θάρθουν για να μπολιάσουν τα γαϊδούρια ή να μαζευτούν οι κότες από τους δρόμους κι άλλα τέτοια. Επίσης ενημέρωνε για προγραμματισμένες δημοπρασίες (ικάντι) που θα γίνονταν και εκφωνούσε τις τιμές: άλλες ήταν για να πουληθούν ζώα που βρέθηκαν αδέσποτα σε ξένα κτήματα κι έκαναν ζημιά οπότε από το τίμημα θ' αποζημιωνόταν ο ιδιοκτήτης. Και συνήθως ήταν γνωστό ποιοανού ήταν το ζώο αλλά τον συνέφερε να το πάρει στον πλειστηριασμό παρά να μπλέξει που το άφησε και γύρναγε μόνο του. Άλλες φορές ήταν για τα κτήματα που είχαν το σχολείο ή η εκκλησία, να βρεθεί ενοικιαστής. Ή ποιος θ' αναλάβει να μαζεύει σκουπίδια και τέτοια.

Τουαλέτα

Η τουαλέτα στο χωριό τη δεκαετία του εξήντα ήταν πολυτέλεια. Μπορεί εμείς (αλλά κι ο παππούς μου) να είχαμε αλλά πολλά σπίτια (ειδικά στη γειτονιά μας) δεν είχαν τέτοιο χώρο κι έτσι οι ένοικοί τους χρησιμοποιούσαν μέρη που δεν θα τους έβλεπαν. Κι ένα τέτοιο μέρος ήταν το πίσω μέρος του σπιτιού μας. Τότε εκεί υπήρχε ένα σπίτι που οι ιδιοκτήτες του έμεναν αλλού (στις Μηλιές) και σπάνια ερχόντουσαν (αυτό το σπίτι πήγε τσάμπα, ελάχιστα κατοικήθηκε κι ο σεισμός του 2016 τούχει κάνει μεγάλες ζημιές και δεν ξέρω αν κάποια στιγμή πέσει πάνω στο δικό μου) ενώ από το δικό μας είχε μόνο ένα μικρό παράθυρο. Ένα υπόλειμμα τοίχου που έχει ξεμείνει από κάποιο σπίτι που υπήρχε πολλά χρόνια πριν πρόσφερε τέλεια κάλυψη. Κι έτσι το μέρος είχε μεταβληθεί σε "μέρος"!

Μπάνιο στο σπίτι

Έχω πει πώς έμαθα μπάνιο στη θάλασσα αλλά να μιλήσουμε και για το μπάνιο του σπιτιού. Και βέβαια όταν λέμε μπάνιο, πολλές φορές εννοούμε το μπανιάρισμα γιατί για το χώρο που συνηθίζεται να λέμε "μπάνιο" και που περιλαμβάνει και την τουαλέτα, θα τα πούμε στο επόμενο. Και βέβαια μιλάμε για τα παλιά χρόνια, τη δεκαετία του 60, άντε και του 70. Τότε λοιπόν το να πλυθεί κανείς στο χωριό ήταν μεγάλη πολυτέλεια. Γιατί καταρχάς ήταν δύσκολο να έχει ζεστό νερό. Αλλά κι όταν τα ζέσταινε, πώς θα το έριχνε πάνω του. Κάποιος έπρεπε να τον βοηθήσει. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα απ' την αρχή.

Σύγχρονα ελαιοτριβεία

Πάμε τώρα σε ένα σύγχρονο ελαιοτριβείο. Αφού περιέγραψα πώς ήταν τα ελαιοτριβεία παλιά πρέπει να γράψω και για τις εξελίξεις. Η περιγραφή θα είναι για ένα της Ελαιουργίας Πρωτούλη που λειτουργεί στην περιοχή του χωριού, στον Τρύγονα και που καλύπτει τις ανάγκες που παλιότερα κάλυπταν πεντέξι εργοστάσια. Τώρα πια με πολύ λιγότερο προσωπικό, πολύ πιο ξεκούραστα και πολύ (μα πολύ) πιο αποτελεσματικά σε ποιότητα αλλά και σε απόδοση (στην αρχή, αυτού του τύπου τα μηχανήματα είχαν πρόβλημα μ’ αυτό, τώρα ξεπεράστηκε κι αυτό).

Ελαιοτριβείο - Αποθήκευση λαδιού

Το λάδι πάντα χρειαζόταν να αποθηκευτεί. Είτε για να καταναλωθεί αργότερα είτε για να πουληθεί αργότερα. Η αποθήκευση μπορεί να γίνει απ' τον παραγωγό στο σπίτι του είτε από τον έμπορο. Υπάρχουν διάφοροι λαδέμποροι. Αλλά ποιος μπορεί ν' ασχολείται πρώτιστα με το λάδι από το εργοστάσιο που το παράγει. Κι έτσι κάθε μηχανή εκτός απ' το χώρο για αποθήκευση ελιών χρειάζεται και χώρο για αποθήκευση των λαδιών που αγοράζει από τους παραγωγούς για να τα διαθέσει σε μεγαλέμπορους και τυποποιητές. Ένας απ' τους πιο αξιόπιστους μεγαλέμπορους είναι η Ένωση συναιτερισμών (είμαστε στα 1970 θυμίζω γιατί αν φτάσουμε στο 2020 πολλά έχουν αλλάξει).

Ελαιοτριβείο - μεταφορά λαδιού

Το λάδι το βγάλαμε, κάτι πρέπει να το κάνουμε. Τι άλλο απ' το να το μεταφέρουμε στο σπίτι. Άσχετα αν πρόκειται για λάδι που θα το καταναλώσουμε στο σπίτι μας ή το έχουμε για πούλημα. Ακόμα και για πούλημα να είναι, θα πουληθεί όταν υπάρχει ανάγκη για χρήματα. Εξάλλου τότε ίσως έχει και καλύτερη τιμή. Στο σπίτι θα μπει σε στέρνες ή σε κιούπια. Και θέλουμε μπόλικο χώρο.

Ελαιοτριβείο - Λαδάκι

Κι ήρθε η ώρα να δούμε το λάδι αυτό καθαυτό. Γιατί μέχρι τώρα διάφορες διαδικασίες κάναμε αλλά λάδι δεν είδαμε. Για να μπορέσουμε να το δούμε χρειάζεται μια καλή φυγοκέντριση. Έτσι κι αλλιώς το λάδι με το νερό δεν είναι καλοί φίλοι, δεν ανακατεύονται. Αλλά σ' όλη την μέχρι τώρα διαδικασία είχαμε λάδι και νερό. Ευκαιρία να τα ξεχωρίσουμε. Η φυγοκέντριση είναι μια διαδικασία που επιβάλεις στο υλικό σου να γυρίσει γύρω γύρω με μεγάλη ταχύτητα. Εκεί το νερό που είναι πιο βαρύ θα πάει πιο μακρυά ενώ το λάδι πιο κοντά. Με κατάλληλες τρύπες και διαδικασίες μαζεύεται το λάδι και βγαίνει από τη μια μεριά ενώ το νερό από την άλλη.