Μουσεία λαδιού

Όταν ξεκίνησα να γράφω για τα κτήματα σκέφτηκα ότι θα πρέπει να γράψω και αναλυτικά για το πώς φτιάχνεται το λάδι (να φέρω κι αυτή τη δημοσίευση εδώ κοντά για να υπάρχει συνέχεια).Η περιγραφή που θα κάνω αφορά τις μηχανές - ελαιοτριβεία που υπήρχαν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 70. Την εποχή εκείνη άρχισε ν' αλλάζει η κατάσταση καθώς ο ηλεκτρισμός αναλάμβανε όλο και περισσότερες ευθύνες για την λειτουργία και των ελαιοτριβείων. Και για να μην μείνει μισή η περιγραφή, θα βάλω και πώς γίνονται τα πράγματα σήμερα. Έχω περάσει πολλές ώρες μέσα σε εργοστάσια να κάθομαι σε μια άκρη και να χαζεύω το πώς δούλευαν οι εργάτες και τι έκαναν απ' την αρχή μέχρι το τέλος της διαδικασίας και ήθελα να τη μεταφέρω. Βέβαια όταν περιγράφεις κάτι δεν μπορείς να μεταφέρεις ολόκληρη την εμπειρία. Αλλά αν υπάρχει και μία σχετική εικόνα κάτι καλύτερο μπορεί να γίνει. Το θέμα είναι ότι δεν είχα βγάλει φωτογραφίες από αυτά που έβλεπα στα εργοστάσια. Πού να σκεφτώ πως στο μέλλον θα τις ήθελα (χώρια που οι φωτογραφίες τότε δεν ήταν το ίδιο εύκολες με σήμερα). Τη λύση την έδωσαν τα σχετικά μουσεία που υπάρχουν στο νησί. Η περιγραφή θα έχει υποστηρικτικό φωτογραφικό υλικό που δεν το έχω από την εποχή εκείνη και από εν λειτουργία εργοστάσιο αλλά από τα πολύ αξιόλογα μουσεία που υπάρχουν εδώ.

Η αρχή έγινε με επίσκεψη στο "Μουσείο Βρανά". Η πολιτιστική εταιρία "Αρχιπέλαγος" είχε την πρωτοβουλία να μετατρέψει σε μουσείο ένα μισογκρεμισμένο εργοστάσιο στον Παπάδο της Γέρας (γύρω στα 15 - 20 λεπτά απ' το χωριό μου). Το ότι ήταν παρατημένο και μισογκρεμισμένο δεν είναι παράξενο, οι περισσότερες μηχανές σήμερα έχουν ακολουθήσει την ίδια μοίρα. Στην Πλαγιά και δίπλα στον Τρύγονα έχει μείνει μόνο ένα εργοστάσιο που έχει εκσυγχρονιστεί. Τα άλλα ρημάζουν κι άλλο έχει πέσει κι άλλο στέκεται μετά βίας.

Το συγκεκριμένου (η φωτογραφία είναι έτσι όπως φαίνεται σήμερα) που έγινε μουσείο ανήκε στον Νικόλαο Βρανά (παππού του Οδυσσέα Ελύτη) γι' αυτό και ονομάζεται "μουσείο Βρανά". Οι άνθρωποι του Αρχιπελάγους έψαξαν, βρήκαν και συντήρησαν ή αποκατέστησαν τα μηχανήματα που κάποτε μετέτρεπαν τις ελιές σε λαδάκι και τα έστησαν έτσι όπως τα ήξερα και τα θυμόμουνα (όχι του ίδιου εργοστασίου αλλά από κάποιο άλλο που ήταν στα τελευταία του). Κι η παρουσίαση που θα κάνω θα πατάει στις φωτογραφίες αλλά με τη σειρά που δούλευε το εργοστάσιο κι όχι με τη σειρά που τα βλέπει ο επισκέπτης του μουσείο που μπαίνει βασικά στον κυρίως χώρο εκεί που γινόταν η παραγωγή αλλά όχι από το μέρος που έδινε ζωή στο εργοστάσιο, από το καζάνι.

Στη Μυτιλήνη έχουμε την τύχη να έχουμε τρία τουλάχιστον μουσεία (τόσα επισκέφτηκα εγώ): Το πρώτο και πιο παλιό είναι του πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Πειραιώς, της παλιάς ΕΤΒΑ που είχε πάρει η Πειραιώς, με 4 - 5 μουσεία τότε τα οποία αναπτύχθηκαν εκσυγχρονίστηκαν και πολλαπλασιάστηκαν. Έχει σε όλη την Ελλάδα πολλά θεματικά βιομηχανικά μουσεία. Το συγκεκριμένο της Λέσβου βρίσκεται στην Αγία Παρασκευή. Είναι το παλιό εργοστάσιο του χωριού, το πρώτο συνεταιριστικό σε μια εποχή που η ιδέα του συνεταιρισμού συναντιέται μόνο σποραδικά..Όταν πια το εργοστάσιο δεν ήταν σε χρήση μετατράπηκε σε μουσείο. Μπήκανε μέσα μηχανήματα τα παλιά που είχε ή άλλα που βρέθηκαν πέρα δώθε και φτιάχτηκε το μουσείο. (Παρόμοια με τη διαδικασία που ακολουθήθηκε και για το μουσείο Βρανά ).

Ούτως ή άλλως έγιναν εργοστάσια από αρχής "έτοιμα" να δουλέψουν πραγματικά. Στα εγκαίνια στη Γέρα θυμάμαι κάποια μηχανήματα δούλευαν για την παρουσίαση, τα πιεστήρια ανέβαιναν κι απ' την καμινάδα έβγαινε λίγος καπνός. Ομοίως και στην Πειραιώς όταν είχαμε πάει παλιά κι ήμασταν πολλοί που το βλέπαμε μας είχαν βάλει σε λειτουργία κάποια μηχανήματα (φέτος που πήγαμε στον καιρό του κορονοϊού κι ήμασταν μόνο εγώ κι η Μαρία, τέτοια πολυτέλεια δεν την είχαμε, αλλά επίσης δεν την χρειαζόμουνα, φωτογραφίες ήθελα μόνο).

Ένα τρίτο "μουσείο" είναι στο εργοστάσιο Πρωτούλη στον Τρύγονα. Τα εισαγωγικά γιατί είναι μέσα σε ένα εργοστάσιο που λειτουργεί. Αυτό είναι ένα παλιό ιδιωτικό και εκσυγχρονισμένο που θα το παρουσιάσω και αυτό όπως λέω στην αρχή για να φανεί η αλλαγή και η εξέλιξη. Όταν, λοιπόν, ο νέος ιδιοκτήτης πήγε να εγκαταστήσει τα μηχανήματα δεν πέταξε τα παλιά αλλά τα άφησε ένα γύρω και λειτουργούν σαν έκθεση μουσείου. Μπορούν οι επισκέπτες να δουν ταυτόχρονα το ποιος ήταν ο παλιός και ποιος είναι ο σύγχρονος τρόπος παραγωγής λαδιού.

Για τις ανάγκες των παρουσιάσεων αυτών απευθύνθηκα και στα τρία μουσεία για να βγάλω φωτογραφίες και ενημέρωσα και τα τρία για το ότι οι φωτογραφίες αυτές θα χρησιμοποιηθούν για την παρουσίαση στο μπλογκ μου. Από την Τράπεζα Πειραιώς χρειαζόταν και γραπτή αίτηση αφού θα δημοσιευτούν. Την έκανα, πήρα την έγκριση προφορικά, όπως και από τους άλλους. Οι φωτογραφίες  έχουν επισημανθεί με υδατογράφημα στην κάτω δεξιά γωνία κάθε φωτογραφίας με το λογότυπο του πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Πειραιώς με ΜΒ όσες είναι από το Μουσείο Βρανά και με ΕΠ αυτά που είναι από την ελαιουργεία Πρωτούλη (που θα μπουν στην ξεχωριστή ανάρτηση για τα σύγχρονα ελαιοτριβεία). Να σημειώσω ότι εκτός από φωτογραφίες για μέσα στο εργοστάσιο, στο μουσείο της Πειραιώς βρήκα και φωτογράφισα και υλικό που είναι για το μάζεμα της ελιάς ή για τις διαδικασίες που γίνονται γύρω από την ελιά και πάνω από όλα έχει διατηρήσει τις παλιές πατές όπως της λέγαμε εμείς ή μπατές όπως τις γράφει εκεί, τους χώρους δηλαδή που αποθήκευαν τις ελιές από το μάζεμα μέχρι το άλεσμα.