Η ελιά η Μυτιληνιά

Άρχισα να γράφω για την παραγωγή λαδιού αλλά για την ελιά αυτή καθαυτή, το δέντρο δηλαδή δεν είχα γράψει τίποτα. Και ενώ έχει ανέβει το προχτεσινό για τα μουσεία του λαδιού που είναι το εναρκτήριο άρθρο αυτής της σειράς συνειδητοποιώ πως για τις μπολάδες, όπως λέμε τα λιόδεντρα στο χωριό, δεν έχω αναφερθεί. Κι όμως χρειάζεται γιατί δεν είναι σωστό να γράφεις για τον καρπό αλλά όχι από πού τον μαζεύουμε αυτόν τον καρπό. Να γράφεις για τα πράματα και να προσπερνάς αυτά που τα φτιάχνουν. Γιατί ένας τόπος που δεν μπορεί να φιλοξενήσει δέντρο στο χωριό είναι άχρηστος (κι έτσι έλεγαν μια περιοχή έξω απ' το Πλωμάρι που ήταν σκέτος βράχος και που σήμερα με την ένταξή του στο σχέδιο πόλης και τη μετατροπή του σε οικόπεδα μόνο άχρηστα δεν είναι). Έτσι στρώθηκα και γράφω το σημερινό με αναφορά στην ελιά, το δέντρο (που έχει ίδιο όνομα με τον καρπό της) έτσι όπως είναι στα δικά μας τα μέρη. Τη Μυτιληνιά ελιά και ακόμα πιο πολύ την ελιά στα Πλωμάρια.

Η ελιές μας είναι φτιαγμένες με δυο τρόπους. Ο ένας είναι οι φ'τιφτές (φυτευτές) αυτές που κάποιος τις φυτεύει, τις ποτίζει, τις περιποιείται και περιμένει να μεγαλώσουν και να καρπίσουν. Δύσκολη διαδικασία γιατί και χρονοβόρα είναι και οι ελιές αυτές είναι πιο ευαίσθητες και θέλουν μεγάλη περιποίηση. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος είναι το μπόλιασμα της άγριας ελιάς. Οι αγριλιές (άγριες ελιές αγριελιές) φυτρώνουν ούτως ή άλλως στα βουνά από τα κουκούτσια που πέφτουν από τους καρπούς που τρώνε τα ζώα και αποβάλλονται δια της φυσικής οδού! Οπότε και πολλές ξεριζώνονται γιατί εμποδίζουν (ο καρπός τους είναι μη αξιοποιήσιμος, είναι πολύ μικρός και δεν βγάζει λάδι). Αν κάπου χρειαζόμαστε κάποια, την αφήνουμε να μεγαλώσει (μόνη της βγήκε, μόνη της μεγαλώνει, δεν ασχολούμαστε μαζί της, κι αν δεν τα πάει καλά, δεν τρέχει τίποτα). Όταν μεγαλώσει αρκετά κόβεται σε κάποιο ύψος και στην τομή μπαίνουν κάποια ήμερα κομμάτια (μπόλια) που θα αποτελέσουν τα κλαδιά της μελλοντικής ήμερης - καλλιεργήσιμης ελιάς. Η διαδικασία αυτή λέγεται κέντρισμα και τα μπόλια συνήθως τα λένε και καλέμια.

Με τον τρόπο αυτό η ρίζα είναι η άγρια ελιά ενώ τα κλαδιά και οι καρποί ήμερα. Έτσι το δέντρο που θα φτιαχτεί είναι αντοχής στις δυσκολίες του καιρού. Βέβαια, τίποτα δεν γίνεται τσάμπα, έχει και το τίμημά του το μπόλιασμα. Τα καινούρια δέντρα που έχουν άγρια ρίζα θυμούνται την καταγωγή τους και βγάζουν τακτικά κλαδάκια άγρια, κοτσίνους τα λέμε (κότινος το κλαδί της αγριελιάς) και θέλουν καθάρισμα γιατί δυσκολεύουν το μάζεμα (χώρια που αν τ' αφήσεις θα κυριαρχήσουν αυτά και θα πνίξουν το υπόλοιπο δέντρο). Κάθε χρόνο λοιπόν, χρειάζεται να περνάς μια βόλτα από τα δέντρα σου και να τα ελέγχεις (και να τα καθαρίζεις). Εικάζω πως το ότι λέμε τα δέντρα μπολάδες, έχει να κάνει ακριβώς με το γεγονός πως έχουν φτιαχτεί από μπόλιασμα.

Ο τόπος μας δεν έχει πολλούς κάμπους αλλά ψηλότερα ή χαμηλότερα βουνά. Η ελιά μπορεί να ευδοκιμήσει μέχρι τα 350 - 400 μέτρα υψόμετρο. Οι λίγοι κάμποι χρησιμοποιούνται κυρίως για άλλα δέντρα που δεν μπορούν στα δύσκολα. Η καημένη η ελιά δεν έχει απαιτήσεις ιδιαίτερες ούτε καν πότισμα δεν απαιτεί (όχι πως δεν θα το ήθελε, αν κάπου υπάρχει νερό ποτίζονται, αλλά δυστυχώς κι αυτό είναι σε έλλειψη). Τα βουνά είναι με κλίση και για να μπορεί να σταθεί η ελιά και να μαζευτούν οι ελιές φτιάχνονται πεζούλες. Σε κάθε πεζούλα μια ελιά. Σπάνια δυο. Αν δεν καταφέρουμε να βάλουμε παραπάνω, τότε δεν μιλάμε για πεζούλα αλλά για σετ (πληθυντικός τα σέτια).

Ελιές καμπίσιες, που ποτίζονταν και λίγο

Οι ελιές μπορεί να μην έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις για περιποίηση, αλλά κάτι θέλουν. Πρώτιστα θέλουν κλάδεμα. Κάθε χρόνο, μετά το μάζεμα της ελιάς (αλλά και παράλληλα μ' αυτό). Μια χρονιά πολύ και μια πιο λίγο, αλλά δεν είναι να τις αφήσεις. Βέβαια, όταν λέμε κλάδεμα δεν εννοούμε πως θα τις κάνουμε μικρές όπως π.χ. στην Πελοπόννησο. Οι ελιές τραβάνε σε ύψος αρκετό κι η προσπάθεια είναι να μπορούν να φτάνονται τ' ακριανά κλαδιά όταν κάποιος είναι σκαρφαλωμένος πάνω τους, όχι από το έδαφος (άρα πρέπει να έχει και ανοίγματα για να χωθεί ανάμεσα στα κλαδιά).

Από κει και πέρα θέλει και κάποιο σκάψιμο (στις πεζούλες δεν παίρνει ζευγάρισμα). Θέλουν καθάρισμα από χορτάρια και άγριους θάμνους για να μπορούν να μαζευτούν οι ελιές (Συνήθως τον Οκτώβρη). Θέλουν κάποια υποβοήθηση, κάποια λίπανση (παλιότερα ήταν μόνο κοπριά, τώρα η χημεία δίνει τη δική της βοήθεια - αυτά την άνοιξη, μετά ή παράλληλα με τα κλαδέματα). Θέλει καταπολέμηση ο δάκος (κυρίως) και τα άλλα παράσιτα. Αλλά το πιο δύσκολο είναι να φτιάχνονται οι χαλάστιργις, οι πεζούλες που έχουν χαλάσει. Γιατί οι πεζούλες που είναι από ξερολιθιά γύρω και μέσα γεμισμένες με χώμα, κάποια στιγμή μπορούν ν' αμολήσουν και να φύγει ένα κομμάτι τους. Τότε πρέπει να ξαναχτιστούνε μια δουλειά κοπιαστική και που πρέπει να την κάνει κάποιος μάστορας, δεν μπορεί ο καθένας να χτίζει πέτρες (έστω και σε ξερολιθιά).

Θυμάμαι ένα ποίημα που είχα ακούσει κάποτε που είχε σαν επωδό τον τίτλο του σημερινού. Το έψαξα και είδα πως δεν το θυμόμουν καλά. Ανάποδα ήταν, "Η Μυτιληνιά είμαι η Ελιά" έλεγε. Κι είναι του Στρατή Παπανικόλα. Θα κλείσω μ' αυτό, όπως το πήρα από τη συλλογή ποιημάτων για την ελιά που υπάρχει στο ιστολόγιο των γειτόνων Παλιοχωριανών. Να σημειώσω πως τα ονόματα Τρυλιανή, Κολοβή, Αδραμυτινή, Καρολιά και Λαδολιά, που αναφέρει είναι οι κύριες ποικιλίες ελιάς στο νησί, οι περισσότερες είναι οι τελευταίες.

Η Ελιά

Είμαι η Ελιά η Τρυλιανή
Κολοβή, Αδραμυτινή,
Καρολιά και Λαδολιά
η Μυτιληνιά είμαι η ελιά.

Είμαι η Ελιά! Είμαι η Ελιά!
Η Μυτιληνιά είμαι η Ελιά.

Ξεκινώ απ’ τα περιγιάλια
κι ανεβαίνω αγάλια - αγάλια
ως τα πιο ψηλά βουνά,
δασωμένα και γυμνά.

Μες στους κάμπους με τα στάχυα
πλάι στους πρίνους μες στα βράχια
με τις ρίζες μου ρουφώ
το χρυσάφι το στυφό.

Κάθε δυο χρονιές καρπίζω
και τα κιούπια σας γεμίζω
με χυμό κεχριμπαρί
που αξίζει όσο βαρεί.

Τη ζωή στον τόπο δίνω
με το λάδι μου το φίνο,
τη ζωή και τη χαρά
και στην αγορά φτερά.

Είμαι η Ελιά η Τρυλιανή
κολοβή, Αδραμυτινή,
καρολιά και λαδολιά
η Μυτιληνιά είμαι η ελιά.

Είμαι η Ελιά! Είμαι η Ελιά!
Η Μυτιληνιά είμαι η Ελιά.

Φωτογραφίες της Μαρίας που τις έχει ζωγραφίσει.