Ελαιοτριβείο - Τα μπασκιά

Μπασκιά (πιεστήρια, ακούγεται μπασκγιά) στην αράδα. Κάθε μηχανή είχε τρία τέσσερα τουλάχιστον. Το κάθε μπασκί μπορεί να πιέσει δυο - τρία στάματα. Αν δεν έχουμε τόσες ελιές δουλεύει πατέντα: αφήνουν λίγα απ' το προηγούμενα τσουβάλια ώστε όταν το έμβολο θα υψωθεί να μπορέσει να πιέσει το φορτίο του.

Το χαμούρι από τη χαμουριέρα μπαίνει στα τσουπιά, ειδικά τσουβάλια σαν φάκελοι. Από συνθετικό υλικό σήμερα, να μην κρατάνε λάδι. Βέβαια, όπως και να το κάνουμε κάτι θα μείνει κι έτσι όταν η μηχανή προμηθεύεται καινούρια θα τα βάλει με δικές της ελιές για να πιουν όσο είναι να πιουν. Η επαναχρησιμοποίησή τους έχει παρεπόμενα: η ποιότητα του λαδιού δεν εξαρτάται μόνο απ΄ τις δικές μας ελιές αλλά κι απ' αυτές του προηγούμενου...

Το γέμισμα γίνεται πάνω σε ειδικό τραπέζι. Ο εργάτης που έχει αυτή τη δουλειά σκύβει στη χαμουριέρα με ένα σκεύος - μετρίδι, το γεμίζει με χαμούρι (τον πολτό της αλεσμένης ελιάς) και τον βάζει μέσα στο τσουβάλι. Το τσουβάλι μεταφέρεται δίπλα και στη θέση του μπαίνει το επόμενο κι η διαδικασία επαναλαμβάνεται.

Παλιότερα τα τσουπιά ήταν από τρίχα κατσικίσια. Ήταν ορθογώνια και τα διπλώνανε στα τέσσερα σαν φάκελα. Κι όταν πια δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη μηχανή, τα αγοράζαμε για τα σπίτια, για το πάτωμα. Τα πλέναμε στη θάλασσα, ήθελε πολύ καλό πλύσιμο για να φύγει όλη η λαδίλα και νεροτριβές δεν έχουμε στα χωριά μας. Ήταν εξαιρετικά ζεστά αν και άγρια, οπότε κάποιες φορές έμπαιναν κάτω απ' τα κουρέλια (κουρελούδες) που είχαμε για να στρώνουμε το σπίτι.

Όταν υπάρξει διαθέσιμο μπασκί τα τσουβάλια στοιβάζονται με ακρίβεια το ένα πάνω στο άλλο. Δεν πρέπει να ξεφεύγει κανένα. Κι αν κατά την πίεσή τους δει ο εργάτης πως του φεύγει κάπου πρέπει να επέμβει άμεσα και με τη μανέλα (ένα μακρύ στρογκυλό κι γερό ξύλο) να φροντίσει να το επαναφέρει. Αν δεν τα καταφέρει, θα πρέπει να σταματήσει η συμπίεση, να κατέβει το μπασκί και το φόρτωμα να γίνει απ' την αρχή. Το φόρτωμα του μπασκιού είναι τέχνη.

Σ' όλη τη διαδικασία της πίεση και για να φύγει όλο το λάδι από τον πολτό, φροντίζει ο εργάτης να το θερμίζει, να ρίχνει δηλαδή ζεστό νερό πάνω του. Η θερμοκρασία βοηθάει στο να παρασυρθεί το λάδι (αλλά ρίχνει την ποιότητά του).

Τα περισσότερα πιεστήρια έχουν πάνω τους το όνομα του κατασκευαστή τους και τη χρονολογία που φτιάχτηκαν. Κυριαρχούν αυτά που φτιάχτηκαν στη Σμύρνη στα χυτήρια του Ισιγόνη. Κι αν αναρωτιέται κάποιος τι δουλειά έχει το αυτοκινητάκι που φαίνεται στην πληροφοριακή πινακίδα από πάνω, σας πληροφορώ πως το αυτοκίνητο είναι το Μίνι Κούπερ που σχεδιάστηκε από τον Σερ Αλέκο Ισιγόνη, εγγονό του εργοστασιάρχη της Σμύρνης και που ήταν τόσο πετυχημένο μοντέλο που γι' αυτό το λόγο έγινε λόρδος (σερ).

Για ν' ανέβει το πιεστήριο εκμεταλλευόμαστε την αρχή του Πασκάλ: "κάθε μεταβολή της πίεσης σε οποιοδήποτε σημείο ενός περιορισμένου ρευστού που είναι ακίνητο, προκαλεί ίση μεταβολή της πίεσης σε όλα τα σημεία του" όπως το διατυπώνει το βιβλίο της φυσικής της Β' Γυμνασίου. Με κατάλληλες βαλβίδες πιέζεται κάποιο υγρό (κάποιο λάδι συνήθως) σε μια σωλήνα.

Η επιφάνεια μικρή και το έμβολο πιέζει και ξαναπιέζει και στέλνει λίγο λίγο από το υγρό προς το δοχείο στο οποίο είναι το έμβολο που στηρίζει το κάτω μέρος του πιεστηρίου. Βασικά είναι δυο έμβολα που πιέζουν, λίγο το καθένα. Μικρή επιφάνεια χρειάζεται μικρή δύναμη για να πιεστεί. Αλλά θέλει μεγάλη διαδρομή. Απ' την άλλη το έμβολο που ανεβαίνει είναι μεγάλο κι έτσι πιέζει αργά, σταθερά και αποτελεσματικά

Τα υγρά συλλέγονται σε δεξαμενή κάτω απ' το πιεστήριο, το ταγάρι. Από κει θα οδηγηθούν σε στερνάκια για να φυγοκεντριστούν στα λαβάλ ενώ τα τσουβάλια αδειάζονται και τα στερεά που αποτελούν την ακαθάριστη πυρήνα, με έλικα οδηγούνται σε χωνιά ώστε να φορτωθούν σε φορτηγά για τις πυρηνομηχανές.