Η μηχανή

Η λέξη μηχανή από μόνη της μπορεί να σημαίνει πολλά και διαφορετικά πράγματα: Μπορεί να είναι κάποιο μηχάνημα, μπορεί μια μοτοσυκλέτα ή μια περίεργη κατάσταση που έχει στηθεί επιτούτου. Για τα χωριά μας όμως μηχανή ήταν το ελαιοτριβείο. Ο όρος επικράτησε λένε οι πληροφοριακές πινακίδες όταν έγινε εκμηχάνηση της διαδικασίας παραγωγής λαδιού, κάτι που έγινε στα τέλη του 19ου αιώνα, με την είσοδο του ατμού στην παραγωγή.

Το μάζεμα της ελιάς

Επιστρέφοντας απ' τις ελιές. Με το τιμπλί στο χέρι και τον γάιδαρο φορτωμένο.

Καλά τα έγραψα για τα πράματα, για τα λιόδεντρα δηλαδή, αλλά μιας και οι ελιές καλλιεργούνται για να γίνουν λάδι (παντού κυρίως γι' αυτό αλλά στο νησί, μόνο γι' αυτό, οι βρώσιμες, τ' φαγιού μας, είναι μόνο για προσωπική κατανάλωση) μάλλον θα πρέπει να περιγράψω τι διαδικασία πώς από την ελιά φτάνουμε να έχουμε το λάδι. Και θα το κάνω μιλώντας τόσο για τα παλιότερα χρόνια όσο και για τα σημερινά, που τα ξέρω απ' ακοής αφού έχω ν' ασχοληθώ με ελιές από το 1985. Αλλά αφενός μεν μέχρι πριν 6 - 7 χρόνια ασχολιόταν η μάνα μου κι έτσι μάθαινα τις εξελίξεις (που είναι κυρίως στο άλεσμα) αφετέρου όμως κυκλοφορώ στο χωριό κι οι ελιές είναι το κύριο θέμα.

Τα πράματα

Η λέξη "πράματα" έχει κατά τόπους διάφορες σημασίες, πέρα απ' το πράγματα = αντικείμενα. Όταν στο χωριό λένε για πράματα εννοούν κτήματα. Χμ. Ούτε κι αυτό είναι ξεκάθαρο. Ας το κάνω λίγο πιο σαφές: ελαιοκτήματα. Τα οποία είναι συνήθως πολύ μικρά αφού πολλές φορές προέρχονται από κατατμήσεις των αρχικών από κληρονομιά (ή άλλη τέτοια μεταβίβαση). Αυτοί που είχαν μεγάλα κτήματα ήταν λίγοι. Οι δικοί μου ξεκίνησαν με τρία πράματα, 50 + 20 + 90 = 160 δέντρα (ρίζες ελιές). Στο μέγιστο της κατοχής σε δέντρα πρέπει να ήτα γύρω στα 1.000. Το πόσα δέντρα είχαν δεν λέει και πολλά αφού οι ελιές έχουν διαφορετική απόδοση η καθεμιά. Θα προσπαθήσω να κάνω μια παρουσίαση από το πώς υπολογίζουμε τις αποδόσεις και τις επιδόσεις για να γίνει πιο κατανοητό, αν και έχω ξαναμιλήσει γι' αυτά. Εδώ θα είναι μια ανακεφαλαίωση από αναφορές περαδώθε.

Η ελιά η Μυτιληνιά

Άρχισα να γράφω για την παραγωγή λαδιού αλλά για την ελιά αυτή καθαυτή, το δέντρο δηλαδή δεν είχα γράψει τίποτα. Και ενώ έχει ανέβει το προχτεσινό για τα μουσεία του λαδιού που είναι το εναρκτήριο άρθρο αυτής της σειράς συνειδητοποιώ πως για τις μπολάδες, όπως λέμε τα λιόδεντρα στο χωριό, δεν έχω αναφερθεί. Κι όμως χρειάζεται γιατί δεν είναι σωστό να γράφεις για τον καρπό αλλά όχι από πού τον μαζεύουμε αυτόν τον καρπό. Να γράφεις για τα πράματα και να προσπερνάς αυτά που τα φτιάχνουν. Γιατί ένας τόπος που δεν μπορεί να φιλοξενήσει δέντρο στο χωριό είναι άχρηστος (κι έτσι έλεγαν μια περιοχή έξω απ' το Πλωμάρι που ήταν σκέτος βράχος και που σήμερα με την ένταξή του στο σχέδιο πόλης και τη μετατροπή του σε οικόπεδα μόνο άχρηστα δεν είναι). Έτσι στρώθηκα και γράφω το σημερινό με αναφορά στην ελιά, το δέντρο (που έχει ίδιο όνομα με τον καρπό της) έτσι όπως είναι στα δικά μας τα μέρη. Τη Μυτιληνιά ελιά και ακόμα πιο πολύ την ελιά στα Πλωμάρια.

Μουσεία λαδιού

Όταν ξεκίνησα να γράφω για τα κτήματα σκέφτηκα ότι θα πρέπει να γράψω και αναλυτικά για το πώς φτιάχνεται το λάδι (να φέρω κι αυτή τη δημοσίευση εδώ κοντά για να υπάρχει συνέχεια).Η περιγραφή που θα κάνω αφορά τις μηχανές - ελαιοτριβεία που υπήρχαν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 70. Την εποχή εκείνη άρχισε ν' αλλάζει η κατάσταση καθώς ο ηλεκτρισμός αναλάμβανε όλο και περισσότερες ευθύνες για την λειτουργία και των ελαιοτριβείων. Και για να μην μείνει μισή η περιγραφή, θα βάλω και πώς γίνονται τα πράγματα σήμερα. Έχω περάσει πολλές ώρες μέσα σε εργοστάσια να κάθομαι σε μια άκρη και να χαζεύω το πώς δούλευαν οι εργάτες και τι έκαναν απ' την αρχή μέχρι το τέλος της διαδικασίας και ήθελα να τη μεταφέρω. Βέβαια όταν περιγράφεις κάτι δεν μπορείς να μεταφέρεις ολόκληρη την εμπειρία. Αλλά αν υπάρχει και μία σχετική εικόνα κάτι καλύτερο μπορεί να γίνει. Το θέμα είναι ότι δεν είχα βγάλει φωτογραφίες από αυτά που έβλεπα στα εργοστάσια. Πού να σκεφτώ πως στο μέλλον θα τις ήθελα (χώρια που οι φωτογραφίες τότε δεν ήταν το ίδιο εύκολες με σήμερα). Τη λύση την έδωσαν τα σχετικά μουσεία που υπάρχουν στο νησί. Η περιγραφή θα έχει υποστηρικτικό φωτογραφικό υλικό που δεν το έχω από την εποχή εκείνη και από εν λειτουργία εργοστάσιο αλλά από τα πολύ αξιόλογα μουσεία που υπάρχουν εδώ.

Φτιάχνω τραχανά

Το 2013, λίγες μέρες μετά την έναρξη τούτου του μπλογκ, είχα ανεβάσει τη συνταγή για το πώς ο ξερός τραχανάς γίνεται σούπα (όπως τον φτιάχνουμε στο χωριό μου). Εκεί λοιπόν έγραφα "Το καλοκαίρι να δώσω και οδηγίες για την παρασκευή του, τότε είναι η εποχή που φτιάχνεται". Έτσι όπως το έγραφα ήταν μια υπόσχεση για το καλοκαίρι του 13. Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε ούτε εκείνο ούτε τα επόμενα. Πριν λίγες μέρες ήμασταν στη Βατώ και μας είπε πως ξεκίνησε να μαζεύει (για άλλη μια φορά - κάνει τη διαδικασία 2 - 3 φορές τον χρόνο) γάλα για τραχανά. Φύγαμε και μου λέει η Μαρία "μπας κι είναι ευκαιρία να τραβήξεις καμιά φωτογραφία και να βάλεις για το πώς φτιάχνεται ο τραχανάς"; Μα έχω γράψει, λέω. Τόσο σίγουρος ήμουνα. Και ψάχνω και δεν βρίσκω τίποτα. Αλλά ούτε και φωτογραφίες από παρασκευή τραχανά κατάφερα να βρω (ή έστω βίντεο) που είμαι σίγουρος πως κάπου υπάρχουνε, είχα βιντεοσκοπήσει τη διαδικασία όταν η μάνα μου είχε τις δυνάμεις και έβραζε η ίδια τραχανά το καλοκαίρι. Τώρα δεν υπάρχει καν η ίδια. Πάντως βρέθηκε το βιντεάκι, είναι μέσα κι ο Δημήτρης μικρός μεν αλλά ανακάτευε (δηλαδή μας ανακάτευε) κι αυτός! Κι αφού δεν υπήρχε τίποτα υλικό, ευκαιρία να κάνω μια επίσκεψη στη Βατώ και να εκπληρώσω και την υπόσχεσή μου εκείνη (και να φρεσκάρω και τη μνήμη μου).

Τα τυριά της Μυτιλήνης

Αλλάζουμε λίγο το θεματολόγιο από σήμερα. Φεύγουμε (για κάνα μήνα) απ' τα προσωπικά και πάμε σε κάτι ποιο γενικό για το νησί.
Το νησί ως προς το τυρί χωρίζεται σε δυο κομμάτια, το ανατολικό και νότιο όπου ευδοκιμεί η ελιά κι έτσι η κτηνοτροφία ήταν πολύ περιορισμένη και περιοριζόταν σε μια κατσίκα για το γάλα της και σπάνια κάνα πρόβατο και στο βόρειο και το δυτικό νησί όπου δεν υπήρχε δυνατότητα παρά μόνο για πρόβατα και κατσίκια. Ελάχιστα μέρη προς τα βόρεια έτρεφαν και κάνα μοσχάρι για το κρέας του. Στο νότο, αφού το γάλα ήταν άμεσης κατανάλωσης λίγο περίσσευε για να γίνει τυρί. Το τυρί αυτό έπρεπε κάπως να συντηρηθεί. Και ποιος ήταν ο πιο εύκολος τρόπος να συντηρήσεις κάτι σ' ένα μέρος που κυριαρχεί η ελιά και το λάδι; Μα να το κρύψεις μέσα στο λάδι ώστε να μπορούν να το ενοχλούν οι μικροοργανισμοί και οι μύκητες. Αυτό ήταν το λαδοτύρι (που έγινε σήμερα ΠΟΠ), το σκληρό τυρί της περιοχής.