Ελαιοτριβείο - Τα μπασκιά

Μπασκιά (πιεστήρια, ακούγεται μπασκγιά) στην αράδα. Κάθε μηχανή είχε τρία τέσσερα τουλάχιστον. Το κάθε μπασκί μπορεί να πιέσει δυο - τρία στάματα. Αν δεν έχουμε τόσες ελιές δουλεύει πατέντα: αφήνουν λίγα απ' το προηγούμενα τσουβάλια ώστε όταν το έμβολο θα υψωθεί να μπορέσει να πιέσει το φορτίο του.

Ελαιοτριβείο - Το άλεσμα

Επιτέλους. ήρθε η ώρα για το άλεσμα. Τις ελιές τις μαζέψαμε, τις κουβαλήσαμε στη μηχανή, τις αποθηκεύσαμε στην πατή για κάμποσες μέρες μέχρι να μαζευτεί αρκετή ποσότητα κι ήρθε η μέρα για το άλεσμα. Η μηχανή δουλεύει απ' το πρωί. Οι χαμάληδες κουβαλάνε τα τσουβάλια και τα ρίχνουν στα βόλια. Ανεβαίνουν φορτωμένοι μια σκαλίτσα και αδειάζουν ένα ένα τσουβάλι στο ειδικό χωνί απ' το οποίο οι ελιές πέφτουνε μέσα (και αφενός μπορεί να ελεγχθεί πόσες θα πέσουνε κάθε φορά κι αφετέρου, όσο αλέθονται οι ελιές του ενός, συνεχίζεται το κουβάλημα με τις ελιές του επόμενου). Αργότερα θα βάλουν κι ένα μηχάνημα να ρίχνει αέρα και να φεύγει κάνα φύλλο, αλλά είναι ακόμα νωρίς!

Ελαιοτριβείο - Ο ατμός

"Όλα είν' ατμός" έλεγε ο Θρασύβουλος (Θανάσης Βέγγος) που είχε το "Εξοχικό κέντρο ο Έρως" στην ταινία "Ο ατσίδας". Εννοώντας πως χάνονται εύκολα, εξατμίζονται. Κι όμως. Ο ατμός είναι κινητήρια δύναμη. Μ' αυτόν δουλεύει όλη η μηχανή. Και για να φτιαχτεί ο ατμός χρειάζεται καζάνι (κι αυτός που δουλεύει για να φτιάξει τέτοια καζάνια λέγεται καζαντζής ή λεβητοποιός στο πιο επίσημο - η δουλειά που έκανε ο πεθερός μου. Αργότερα όταν ο ατμός έδωσε τη θέση του στο ντίζελ και το καζάνι δεν είχε τόση ζήτηση, εφαρμοστής λαμαρινάς). Το καζάνι είναι ένας χτισμένος διπλός κύλινδρος, κλειστός απ' τις δυο άκρες. Στη μέση μπροστά υπάρχους τα πορτάκια για να ταΐζεται η φωτιά που θα ζεστάνει το νερό και για να μαζεύεται η στάχτη. Από πίσω το άνοιγμα οδηγείται στην καμινάδα. Το μπροστινό μέρος, αυτό που βλέπουμε, λέγεται καθρέφτης.

Αποθήκευση ελιών - Οι πατές

Εν αρχή ην η "πακή". Έτσι λέγαμε την αποθήκη των ελιών που υπήρχαν σε κάθε μηχανή. Δηλαδή όχι μια. Δεκάδες "πατές" (η πακή - οι πατές, στον ενικό το τ γίνεται κ στην ντοπιολαλιά μας). Έψαχνα να βρω καμιά για φωτογραφία και ευτυχώς στο μουσείο του Ιδρύματος Πολιτισμού της Πειραιώς τις είχαν κρατήσει. Εκεί τις έγραφε "μπατές". Μπορεί να είναι πιο σωστό, αλλά εγώ θα τις γράφω όπως τις ξέρω, πατές. Το μουσείο τις έχει αξιοποιήσει. Άλλες τις έχει γκρεμίσει εσωτερικά και τις έχει χώρους εκθέσεων ενώ σε άλλες έχει βάλει τζάμι στο άνοιγμά τους και έχει μέσα διάφορα σχετικά με το λιομάζωμα. Π.χ. εκεί βρήκα και φωτογράφισα τους πίρους ή κάποια τσουβάλι που έβαλα στην προηγούμενη ανάρτηση.

Η μηχανή

Η λέξη μηχανή από μόνη της μπορεί να σημαίνει πολλά και διαφορετικά πράγματα: Μπορεί να είναι κάποιο μηχάνημα, μπορεί μια μοτοσυκλέτα ή μια περίεργη κατάσταση που έχει στηθεί επιτούτου. Για τα χωριά μας όμως μηχανή ήταν το ελαιοτριβείο. Ο όρος επικράτησε λένε οι πληροφοριακές πινακίδες όταν έγινε εκμηχάνηση της διαδικασίας παραγωγής λαδιού, κάτι που έγινε στα τέλη του 19ου αιώνα, με την είσοδο του ατμού στην παραγωγή.

Το μάζεμα της ελιάς

Επιστρέφοντας απ' τις ελιές. Με το τιμπλί στο χέρι και τον γάιδαρο φορτωμένο.

Καλά τα έγραψα για τα πράματα, για τα λιόδεντρα δηλαδή, αλλά μιας και οι ελιές καλλιεργούνται για να γίνουν λάδι (παντού κυρίως γι' αυτό αλλά στο νησί, μόνο γι' αυτό, οι βρώσιμες, τ' φαγιού μας, είναι μόνο για προσωπική κατανάλωση) μάλλον θα πρέπει να περιγράψω τι διαδικασία πώς από την ελιά φτάνουμε να έχουμε το λάδι. Και θα το κάνω μιλώντας τόσο για τα παλιότερα χρόνια όσο και για τα σημερινά, που τα ξέρω απ' ακοής αφού έχω ν' ασχοληθώ με ελιές από το 1985. Αλλά αφενός μεν μέχρι πριν 6 - 7 χρόνια ασχολιόταν η μάνα μου κι έτσι μάθαινα τις εξελίξεις (που είναι κυρίως στο άλεσμα) αφετέρου όμως κυκλοφορώ στο χωριό κι οι ελιές είναι το κύριο θέμα.

Τα πράματα

Η λέξη "πράματα" έχει κατά τόπους διάφορες σημασίες, πέρα απ' το πράγματα = αντικείμενα. Όταν στο χωριό λένε για πράματα εννοούν κτήματα. Χμ. Ούτε κι αυτό είναι ξεκάθαρο. Ας το κάνω λίγο πιο σαφές: ελαιοκτήματα. Τα οποία είναι συνήθως πολύ μικρά αφού πολλές φορές προέρχονται από κατατμήσεις των αρχικών από κληρονομιά (ή άλλη τέτοια μεταβίβαση). Αυτοί που είχαν μεγάλα κτήματα ήταν λίγοι. Οι δικοί μου ξεκίνησαν με τρία πράματα, 50 + 20 + 90 = 160 δέντρα (ρίζες ελιές). Στο μέγιστο της κατοχής σε δέντρα πρέπει να ήτα γύρω στα 1.000. Το πόσα δέντρα είχαν δεν λέει και πολλά αφού οι ελιές έχουν διαφορετική απόδοση η καθεμιά. Θα προσπαθήσω να κάνω μια παρουσίαση από το πώς υπολογίζουμε τις αποδόσεις και τις επιδόσεις για να γίνει πιο κατανοητό, αν και έχω ξαναμιλήσει γι' αυτά. Εδώ θα είναι μια ανακεφαλαίωση από αναφορές περαδώθε.