Κάλαντα

Καλή χρονιά. Σήμερα το ιστολόγιο (μπλογκ στα ελληνικά:) ) κρατώντας το ρυθμό της δημοσίευσης κάθε δεύτερη μέρα και κάτι νέου (εκτός από τις περιπτώσεις που η επικαιρότητα δεν παίρνει αναβολή) είναι μέρα να έχει κάτι καινούριο. Είχα σκεφτεί στην αρχή να βάλω καμιά γκουρμεδιάρικη συνταγή (αφού τις επετειακές τις βάζω λίγο πριν για να χρησιμοποιηθούν όταν είναι η μέρα τους). Μετά θυμήθηκα πως είχα κάπου ηχογραφημένο τον πατέρα μου να τραγουδάει τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς όπως τα έλεγαν παλιά στο Πλωμάρι. Κι αποφάσισα να τα ανεβάσω. Τόσο το κείμενο όσο και την ίδια την ηχογράφηση. Σκάλισα αρκετά να βρω που τα έχω καταχωνιασμένα. Γιατί η εγγραφή είχε γίνει με ένα μαγνητόφωνο της πλάκας πριν από καμιά 40αριά χρόνια. Την ανακάλυψα, την ψηφιοποίησα (με ένα εξάρτημα που είχα πάρει στη Γερμανία, αν και είδα πως υπάρχει κι εδώ, σε κάνα Λιντλ) και την προσφέρω.

Μερικά "ιστορικά" για την ηχογράφηση αλλά και για τα ίδια τα κάλαντα: Η ηχογράφηση έγινε στο σπίτι στο χωριό, τέτοιες μέρες που τον κατάφερα μα μου τα πει στο μαγνητόφωνο. Απαραίτητη ήταν η συνοδεία κονιάκ για να μπορέσει να αποδώσει :) Ακούγεται μάλιστα κάποια στιγμή που λέει ένα "έβα"! Η ποιότητα προφανώς δεν ήταν η καλύτερη, αλλά πάντως ακούγονται. Κάπου υπάρχουν και κάποιες απώλειες, δεν ξέρω, ίσως σταμάτησα εγώ το κασετόφωνο τότε, ή ίσως κάπου κόπηκε η ταινία ή κάτι άλλο που δεν ξέρω.

Το κείμενο τραβάει σε μάκρος. Πάνω από εξήμισι λεπτά! Προφανώς και δεν τα έλεγαν όλ' αυτά σε κάθε σπίτι που πήγαιναν. Μόνο στα "εκλεκτά". Δηλαδή σε συγγενικά (ή όπου θα έπεφτε μπαξίσι, αν και σπάνιο αυτό, ποια παρέα θα ήταν η τυχερή). Κάπου ενδιάμεσα πρέπει να λείπει κάτι, που δεν ξέρω τι έχει γίνει. Έτσι κι αλλιώς τα τραγουδάει από μνήμης, σε ηλικία περίπου όσο είμαι εγώ τώρα (50 και κάμποσα). Κάποια φορά μου τα είχε πει ξανά, και θυμάμαι που κάπου στον αφέντη έλεγε το "Σένα σου πρέπει αφέντη μας, καρέκλα καρυδένια". Προφανώς δεν σταμάταγε εκεί, κάτι ακόμα είχε αλλά δεν υπάρχει στην καταγραφή. Δεν ξέρω γιατί. Το έβαλα εκεί που ταιριάζει περίπου. Επίσης, κάποια πράγματα τα λέει (και τα γράφω) όπως τα καταλάβαινε, με την αυθαίρετη λαϊκή ετυμολογία (έτσι κι αλλιώς ο άνθρωπος από γράμματα δεν ήξερε και πολλά, μέχρι την τρίτη δημοτικού είχε πάει). Κι είναι και κάτι που δεν το καταλαβαίνω, έτσι βάζω ένα ερωτηματικό*.

Έχουμε και λέμε λοιπόν (ο χωρισμός σε στροφές είναι αυθαίρετος):

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Πλωμαριού

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά
ψιλή μου δενδρολιβανιά
κι αρχή καλός μας χρόνος
εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος

Αρχή που βγήκεν ο Χριστός
σαν άγιος και πνευματικός
στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει

Ο πρώτος που περπάτησε,
είπε πολλά και λάλησε
ήταν Άγιος Βασίλης
Άγιος Βασίλης έρχεται
και δεν μας καταδέχεται
από την Καισαρεία
συ ‘σ’ αρχόντισσα κυρία.

Βαστά λιβάνι και χαρτί
ζαχαροπλαστοζυμωτή
χαρτί και καλαμάρι
δες και με το παλικάρι

Το καλαμάρι έγραφε
κι η μοίρα μου το έλεγε
και το χαρτί ομίλει
άσπρε μου, χρυσέ μου ήλιε

Βασίλη μ’ πόθεν έρχεσαι
και δεν μας καταδέχεσαι
και πόθεν κατεβαίνεις
(και δεν μας απαντηχαίνεις;)

Από την μάνα μ’ έρχομαι
κι εγώ σας καταδέχομαι
και στο σχολειό πηγαίνω
γράμματα για να μαθαίνω

Και σαν ηξεύρεις γράμματα
πολιτικά σπουδάγματα
πες μας την αλφαβήτα
να ‘χεις το Θεό βοήθεια.

Χλωρό ραβδί, ξηρό ραβδί
άσπρο σταφύλι ραζακί
χλωρά βλαστάρια πέτα
ροδοκόκκινη βιολέτα.

Κι απάνω στα βλαστάρια του
και στα παρακλωνάρια του
πέρδικες κελαηδούσαν
και κατεβαίναν στο γιαλό
και βρέχαν τα φτερά τους
και ραίναν τον αφέντη μας
το ρήγα, το λεβέντη μας
τον πολυχρονεμένο
και στον κόσμο ξακουσμένο

Σένα σου πρέπει αφέντη μας
καρέκλα καρυδένια
για ν’ ακουμπάει η μέση σου
η μαργαριταρένια.

Πολλά ‘παμε τ’ αφέντη μας
ας πούμε της κυράς μας

Κυρά ψηλή κυρά λιγνή
κυρά καμαροφρύδα
όταν σειστείς και λίγνιστείς
και πας στην εκκλησιά σου
η στράτα ρόδα γέμισε
από την εμορφιά σου

Βάζεις τον ήλιο πρόσωπο
και το φεγγάρι στήθος
και του κοράκου τα φτερά
βάζεις καμαροφρύδα

Πολλά ‘παμε και της κυράς
ας πούμε και του γιου σας
Αν έχεις γιο στα γράμματα
και σύρει το κοντύλι
ο Θιος να τον πολυχρονά
να βάλει πετραχήλι.
κι η Παναγιά η Δέσποινα
να τον εξαποστείλει

Πολλά ‘παμε του γιόκα σας
ας πούμε και της κόρης
Αν έχεις κόρη έμορφη
γραμματικός τη θέλει
να είναι και γραμματικιά
πολλά προικιά γυρεύει

Γυρεύει αμπέλι’ ατρύγητα
χωράφια με τα στάχυα
γυρεύει και τον κυρ-Βοριά
μ’ όλα του τα καράβια
στην Αγγλετέρα να τα πας
φλωριά να τ’ αρματώσεις
στην Πλώρη όλο μάλαμα
στην Πρύμνη όλ’ ασήμι
και τα σχοινιά του καραβιού
όλο μαργαριτάρια

Πολλά ‘παμε της κόρης σας
ας πούμε και της δούλας
Αν έχεις δούλα έμορφη
βγάλε να μας κεράσει
βγάλε πανέρια κάστανα
πανέρια λεπτοκάρυα
βγάλε και το γλυκό κρασί
να πιουν τα παλικάρια

Και του χρόνου
Χρόνια Πολλά

* Σημείωση

Πέρασαν πολλά χρόνια από τότε που δημοσιεύτηκαν τα κάλαντα αυτά. Και σε μια συζήτηση στου Σαραντάκου για τα φουντούκια κάπου διορθώθηκαν δυο λάθη που υπήρχαν (και εξακολουθούν να υπάρχουν στο βίντεο). Δεν είναι μοσχοκάρφια εδώ στο τέλος. Είναι λεπτοκάρυα. Κοινώς φουντούκια. Που ταιριάζουν κιόλας με τα κάστανα. Πώς έγινε η παραφθορά και πότε; Άγνωστο αλλά όχι περίεργο μιας και τα φουντούκια δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά στη Λέσβο.

Ακόμα περισσότερο εκεί που λέει τα καράβια να πάει να τ' αρματώσει, αλλά πού. Δυο σχολιαστές κι όχι μόνο ένας πρότειναν την Αγγλετέρα που ασμένως εδέχθην (δηλαδή την Αγγλία - κι αυτή ταιριάζει).