Τα γλιτώματα

Αναδρομή στις συνήθεις του χωριού μου σήμερα. Χρόνια έχω βάλει τον τίτλο να γράψω το σημερινό αλλά αναβάλλεται συνέχεια. Γιατί δεν θέλω να ανέβει μια οποιαδήποτε μέρα. Αλλά τέτοιες μέρες που παραδοσιακά "γιορτάζονταν" τα γλιτώματα στο χωριό μου. Θεωρητικά αυτό γινόταν στις 9 Μάρτη, τ' Αγιού Σαράγκ' (των αγίων Σαράντα δηλαδή, που από 40 τον αριθμό που ήταν έγιναν ένας, ο Σαράντος :) ), Πρακτικά, όποτε ολοκληρώνονταν οι χειμωνιάτικες δουλειές οι σχετικές με τις ελιές. Γιατί αυτό πάει να πει η λέξη γλιτώματα. Γιόρταζαν οι αγρότες ότι επιτέλους τέλειωνε το μάζεμα της ελιάς κι έτσι γλίτωναν, απαλλάσσονταν από το καθημερινό τρέξιμο και το άγχος.

Οι αγροτικές δουλειές στην πραγματικότητα δεν τελειώνουν ποτέ. Πότε περισσότερες, πότε λιγότερες, υπάρχουν όλο το χρόνο. Τα διαστήματα ανάπαυλας είναι μικρά κι εξαρτιόνται από το είδος του προϊόντος που παράγεται. Τ' αμπέλια για παράδειγμα, είναι καλοκαιρινά. Έχουν δουλειά απ' αυτή την εποχή, Φλεβάρη - Μάρτη μέχρι τον Οκτώβρη, άντε Νοέμβρη με τα κρασιά. Μετά κάλμα. Οι ελιές απ' την άλλη (που είναι το κύριο προϊόν της Λέσβου) είναι χειμωνιάτικες. Οι δουλειές ξεκινάνε τον Οκτώβρη με τα παστρέματα (τα καθαρίσματα) των χωραφιών (των κτημάτων όπως τα λέμε στο νησί), μετά είναι η φούρια με το μάζεμα και καταλήγουν τον Απρίλη με τα κλαδέματα. Τον υπόλοιπο καιρό χαλαρά: καμιά πεζούλα που θέλει φτιάξιμο (χαλάστιριες τις λέμε) κάνα φράχτη, χαλλλαρά. Κι οι δακοκτονίες, που λίγοι όμως απασχολούνται σ' αυτές. Το πολύ τρέξιμο δηλ. είναι στο μάζεμα.

Το μάζεμα στη Μυτιλήνη ξεκινάει το Δεκέμβρη. Όταν ο καρπός είναι ώριμος πια. Σε κάποια άλλα μέρη ξέρω να ξεκινάνε απ' τον Οκτώβρη ακόμα. Το λάδι τότε έχει ένα πρασινωπό χρώμα κι είναι πυκνό πολύ, είναι αγουρέλαιο. Σε κάποιους ίσως αρέσει. Σε μένα με τίποτα. Γιατί έχω συνηθίσει το λάδι να είναι κίτρινο σαν το φλουρί. Να λαδώνει μεν, αλλά να μην μένει στο στόμα η γεύση. Και για να γίνει αυτό πρέπει η ελιά να είναι καλά ώριμη. Έτσι, ανάλογα με το πόση είναι η σοδειά, άρα και πόση δουλειά χρειάζεται για να μαζευτεί είναι και το πότε αποφασίζει καθένας να ξεκινήσει.

Παλιότερα που ο δάκος έκανε πάταγο, υπήρχε ανάγκη να ξεκινάνε πιο μπροστά για να προλάβουν μπας και δεν πέσει όλη η ελιά κάτω. Γιατί άμα πέσει και πιο δύσκολο είναι να μαζευτεί αλλά και σαπίζει και χαλάει (κατά συνέπεια κι η οξύτητα του λαδιού εκτοξεύεται, για την ποιότητα δεν συζητάμε). Η διαδικασία του μαζέματος του καρπού περιλαμβάνει δυο στάδια: α) το κατέβασμα απ' το δέντρο, που σε μας γίνεται με ράβδισμα, με κοπάνισμα δηλαδή των κλαδιών και β) το μάζεμα της ελιάς σε σακιά για να πάει στο ελαιοτριβείο.

Ο χρόνος  πιέζει. Όταν αρχίσει η ζέστη, η ελιά αρχίζει να χαλάει, η οξύτητα του λαδιού ανεβαίνει κλπ κλπ, να μην επαναλαμβάνω τα ίδια. Οι βροχές φέρνουν πίσω το επιθυμητό τέλος και προσθέτουν άγχος, παρά το γεγονός πως στο νησί τα νερά είναι ευλογία. Κι όταν επιτέλους η διαδικασία ολοκληρώνεται, γιορτάζεται δεόντως. Όχι, δεν έχει μουσικές και τέτοια. Εξάλλου ο ένας μπορεί να τελειώνει σήμερα ενώ ο άλλος να καίγεται γιατί έχει ένα μήνα δουλειά ακόμα.

Τα παλιά χρόνια, για το μάζεμα της ελιάς έρχονταν άνθρωποι από αρκετά μακριά. Ακόμα κι απ' τον Έβρο, ενώ σίγουρα υπήρχαν μετακινούμενοι απ' το βόρειο μέρος του νησιού που είναι πιο άγονο και έχει μόνο κτηνοτροφία. Και στο χωριό κάποιοι (ή μάλλον κάποιες) έμειναν για πάντα αφού παντρεύτηκαν εκεί :) Το πρωί στο ξεκίνημα ήταν μεγάλες ομάδες (νταϊφάδες) που ξεκίναγαν να πάνε σ' ένα κτήμα. Σήμερα ανάγκη για χέρια υπάρχουν αλλά μόνο για να κατεβάσουν τις ελιές. Τα πανιά που απλώνονται από κάτω απ' τα δέντρα και η δυνατότητα που έχουν τα ελαιοτριβεία να ξεχωρίζουν τα φύλλα και τα κλαδάκια απ' τις ελιές έχουν αλλάξει τα δεδομένα.

Η γιορτή λοιπόν ήταν για τον ταϊφά. Εντάξει, την πληρωμή τους θα την παίρνανε, ένα κέρασμα όμως ήταν αναμενόμενο. Συνήθως το κέρασμα ήταν λουκουμάδες. Που λουκουμάδες ήθελε η παράδοση και στις 9 Μάρτη. Και τέλος Φλεβάρη, αρχές Μάρτη, πολλές φορές τέλειωναν οι ελιές και συνδυάζονταν οι διαδικασίες. Άμα δεν υπήρχε καιρός για λουκουμάδες, βολεύονταν με απλές τηγανίτες. Άμα τώρα ο ιδιοκτήτης ήταν τσιφούτης προσπαθούσε να τη βγάλει με πιο απλά κεράσματα. Ο πατέρα μου πάντα θυμόταν: "Πάρτε κι από ένα πορτοκαλάκι να πείτε και του του χρόνου"!