Η κρεβατή (=αργαλειός)

Κάποτε όλα τα υφάσματα ήταν φτιαγμένα τοπικά, σε αργαλειό ενώ τα πλεχτά ήταν πλεγμένα κι αυτά επιτόπου με βελόνες. Κάποια στιγμή άρχισε η βιομηχανοποίηση κι έτσι όλο και περισσότερα έτοιμα υφάσματα στην αρχή αλλά και τελικά προϊόντα αργότερα άρχισαν να εμφανίζονται κι έτσι σήμερα ο παραδοσιακός αργαλειός είναι μουσειακό είδος κι αυτοί που ξέρουν να υφάνουν κάτι σ' αυτόν είναι ελάχιστοι (κι εγώ θυμάμαι αρκετά). Στο χωριό μου ο αργαλειός λεγόταν κρεβατή κι ήταν καθιστός, σαν αυτόν της φωτογραφίας, κάπου άκουσα και για όρθιους αλλά δεν έχω δει (σε χρήση).

Για την προετοιμασία του πανιού και μέχρι να μπει στον αργαλειό είχα γράψει παλιότερα, όταν έγραφα για τη μάνα μου που ήταν απ' τις λίγες που ήξεραν όλη τη διαδικασία. Είχα πάει πριν λίγες μέρες στο Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού όπου υπάρχει στημένος ένας αργαλειός. Όταν τον είδα έβγαλα κάμποσες φωτογραφίες με σκοπό να (περι)γράψω πώς ήταν ο αργαλειός, ποια ήταν τα μέρη του κλπ. Έχει όλα τα στοιχεία που έχει ο αργαλειός που ξέρω εκτός από ένα: τα καλάμια. Που φαίνονται σ' αυτήν την μινιατούρα που είχα βάλει τότε: Το πανί όπως ετοιμάζεται γίνεται σε κορδόνια που απ' τη μια μεριά σταυρώνουν μεταξύ τους για να μην μπλέκεται. Όμως σταυρώνονται και οι κλωστές απ' την άλλη και κάθε κλωστή είναι από διαφορετική μεριά απ' την προηγούμενη κι αντίστοιχα στο παραμάτισμα κάθε πλευρά πάει σ' άλλο μιτάρι.

Γιατί με δέρνεις μάνα, με τ' αργαλειού τ' αντί. Αντί είναι ένα ξύλο κυλινδρικό πάνω στο οποίο τυλίγεται το πανί. Διακρίνεται σε πίσω αντί που έχει το στημόνι (τις κατά μήκος κλωστές) και

το μπροστά αντί πάνω στο οποίο τυλίγεται το τελικό προϊόν, το φτιαγμένο πανί.

Το αντί καταλήγει στη μια μεριά του σε ορθογώνιο κεφάλι το οποίο έχει τέσσερις τρύπες (δυο κάθετες μεταξύ τους). Αυτές βοηθάνε αφενός μεν στο τύλιγμα, πολύ περισσότερο όμως στο να κρατάνε το πανί τεντωμένο συνέχεια. Γιατί όλα τα νήματα πρέπει να είναι τεντωμένα για να έχει καλή ύφανση το πανί. Για να το πετύχουν αυτό είχαν στο μπροστά το σφίχτεριο, ένα ξύλο σε σχήμα Γ που αφού το γύριζες να τυλιχτεί το έτοιμο πανί μέχρι να τεντώσει μετά το έδενες με σκοινί ή με βρακοζώνη ή με αλυσίδα,

ενώ το πίσω αντί το σταθεροποιούσε ο κλεινιάς (αν γράφεται έτσι), ένα μακρύ λεπτό ξύλο που έμπαινες στις τρύπες και δεν επέτρεπε στο αντί να γυρίζει.

Το σφίχτεριο κι ο κλεινιάς δούλευαν παράλληλα (αφού τον ίδιο ρόλο έπαιζαν). Λασκάριζε η υφάντρα (συνήθως γυναίκες έκαναν αυτή τη δουλειά) το σφήχτεριο πρώτα, μετά έσκυβε και έβγαζε τον κλεινιά (που στη φωτογραφία φαίνεται πιο καλά σε χρήση - απλά συνήθως δεν τον άφηναν στο πάτωμα αλλά στα πλαϊνά του αργαλειού) ξετύλιγε λίγο απ' το στημόνι, έβαζε ξανά τον κλεινιά, μάζευε το φτιαγμένο πανί μπροστά της κι έσφιγγε το σφίχτεριο. Έτσι τα καλάμια σιγά σιγά ανέβαιναν προς τα μιτάρια οπότε ή σταμάταγε το φάσιμο για να τα κατεβάσει (και μαζί τους το όποιο μπλέξιμο είχε το πανί) είτε το έκανε κάποιος επισκέπτης (να μην χασομεράει).

Οι κλωστές του στημονιού πέρναγαν πρώτα απ' τα μιτάρια, δυο ραβδιά παράλληλα που συνδεόντουσαν μεταξύ τους με θηλιές που η μια πέρναγε στην άλλη. Η διαδικασία που οι κλωστές πέρναγαν απ' τα μιτάρια λεγόταν παραμάτισμα. Τα μιτάρια ήταν δυο για απλό πανί ή τέσσερα αν επρόκειτο για "φασιά" για να έχει σχέδια το αποτέλεσμα (συνήθως αυτό για τα πιο καλά πανιά, όχι για ρούχα αλλά για στρωσίδια του κρεβατιού ή του πατώματος - έχω δείγματα φασιάς στο τέλος).

Τα μιτάρια βοηθούσαν να περνάνε σωστά οι σταυρωμένες κλωστές. Για να γίνει αυτό τα τραβούσαν από κάτω οι πατήτεριες. Ήταν δυο ή τέσσερις ανάλογα αν ήταν δυο ή τέσσερα τα μιτάρια (τράβαγε προς τα κάτω ένα η κάθε μία). Τα πατήματα δημιουργούσαν τα σχέδια κι ήταν αντίστοιχα με τον τρόπο που ήταν περασμένες οι κλωστές. Για τις δυο δεν ήταν θέμα, μια η μια και μια η άλλη πατιόταν. Για τις τέσσερις όμως το πράγμα άλλαζε. Π.χ. αν πατιόντουσαν οι δυο αριστερές ή οι δυο δεξιές μαζί τότε ήταν το αποτέλεσμα ίσιο. Όμως αν πάταγε η υφάντρα μια δεξιά και μια αριστερά οι κλωστές (του στημονιού) πήγαιναν διαφορετικά πάνω κάτω απ' όταν πάταξε τις δυο μεσαίες ή μια μεσαία από δεξιά και μια ακριανή από αριστερά κλπ. Έτσι γινόντουσαν περίπλοκα σχέδια.

Για ν' ανεβοκατεβαίνουν τα μιτάρια υπήρχα τα καρούλια που στερεωνόντουσαν σ' ένα ραβδί στο πάνω μέρος και καθώς πατούσε τη μια ή την άλλη πατήτερια επέτρεπε να κατέβει το ένα τραβώντας παράλληλα το άλλο προς τα πάνω.

Μετά τα μιτάρια οι κλωστές πέρναγαν απ' το χτένι. Ο ρόλος του να τις κρατάει σε απόλυτη τάξη και σταθερή απόσταση.

Πάταγε η υφάντρα, άνοιγαν οι κλωστές άλλες πάνω κι άλλες κάτω και πέρναγε ανάμεσά τους η σαΐτα. Αυτή στη φωτογραφία είναι για λεπτό πανί, αν ήταν πιο χοντρό το νήμα για το υφάδι έμπαινε σε ξύλο μακρύ πάνω. Το πανί έπρεπε να είναι τεντωμένο στο πλάτος που ήταν περασμένες οι κλωστές στο χτένι. Για να το πετύχουν αυτό είχαν την ξίγκλα, δυο σίδερα που στις άκρες είχαν ακίδες και μπηγόντουσαν  στις άκρες στο φτιαγμένο πανί το ένα με ένα πίρο στην άκρη και το άλλο με πολλές τρύπες για να προσαρμόζεται στο πλάτος που έπρεπε κάθε φορά (μεγάλη μαστοριά να έχεις ακριβώς το ίδιο πλάτος αλλιώς το πανί θα στένευε ή θα φάρδυνε και δεν θα γινόταν σωστό).

Η υφάντρα καθόταν σ' ένα σανίδι, πολλές φορές μ' ένα μαξιλάρι για να είναι πιο μαλακά και τάκου τάκου ο αργαλειός σου:

πέρναγε τη σαΐτα και τράβαγε με δύναμη το ξυλόχτενο, ένα πλαίσιο στο οποίο ήταν στερεωμένο το χτένι οπότε η κλωστή που μόλις είχε περάσει ερχόταν πολύ κοντά με τις προηγούμενες (αλλά με σταύρωμα κάθε φορά των κλωστών του στημονιού).

Και δυο δείγματα πανιών απ’ αυτά που μας άφησε η μάνα μου. Και τα δυο είναι με 4 πατήτεριες. Αυτό είναι όλο με τις 4, με τον τρόπο που έγραφα παραπάνω. Μια σειρά μαλλί (φυσικό ή τεχνητό) φτιάχνει το σχέδιο, μια σειρά κλωστή στο ίσιο, για να κρατήσει και να δέσει αυτό που φτιάχνεται.

Ενώ αυτό είναι μεικτό. Έχει κομμάτια με σχέδιο όπως προηγούμενα (εντάξει, πιο απλό) αλλά έχει και μπόλικο ίσιο για να φτιάχνεται πιο εύκολα. Γιατί άλλο να πρέπει να θυμάσαι τα πατήματα που πρέπει να γίνουν με συγκεκριμένη σειρά (συνήθως ήταν γραμμένα, δύσκολη η αυτοματοποίηση) κι άλλο να πατάς στα ίσια (δεν θέλει και έξτρα κλωστή ανάμεσα, χώρια ότι και το σχέδιο εδώ είναι απλό, μια οι δυο μεσαίες, μια οι δυο ακριανές).