Ο κλήδονας

Όταν ολοκληρωνόταν το κάψιμο των στεφανιών (τα κάψαλα) ξεκίναγε η διαδικασία για τον κλήδονα που κράταγε δυο μέρες. Η πρώτη, μετά τις φωτιές, παραμονή τ' αη Γιαννιού. Κάποιος έπρεπε να πάει στη βρύση να φέρει το αμίλητο νερό. Όταν λέμε βρύση, εννοούμε τη βρύση του χωριού (ή μια απ' τις βρύσες, στα δικά μου χρόνια είχε κάμποσες -τρεχούμενο νερό στο σπίτι δεν είχε, ή μάλλον δεν είχε σε κάθε σπίτι, ήταν η εποχή που άρχιζε να γίνονται τέτοιες εγκαταστάσεις, πάντως η μεταφορά του νερού δεν γινόταν από διπλανό σπίτι αλλά από κοινόχρηστη βρύση). Αμίλητο νερό πάει να πει πως αυτός που το μεταφέρει δεν πρέπει να μιλήσει σε κανέναν κατά τη μεταφορά του, ούτε να γελάσει. Κάποιες φορές αν υπήρχε αμφισβήτηση για της επιλογή η ομάδα που ήθελε να είναι δικός της ο μεταφορέας προσπαθούσε να τον κάνει να γελάσει (τουλάχιστον) οπότε χυνόταν το νερό αυτό (δεν ήταν πια αγνό) και αναλάμβανε άλλος τη μεταφορά.

Το αμίλητο νερό παίζει ρόλο εξαγνιστικό σε διάφορες περιπτώσεις. Αμίλητο πρέπει νάναι και το νερό που χρησιμοποιείται στο ποδαρικό. Κι ενώ στο ποδαρικό της πρωτοχρονιάς το κουβαλάει αυτός που θα το χρησιμοποιήσει, άρα είναι πιο εύκολο (ο πατέρας μου σηκωνόταν μέσα στη νύχτα, άρα πού να συναντήσει κανέναν να ταράξει την αγνότητα του νερού 😀) στον κλήδονα επειδή αυτό γινόταν ανάμεσα σε πολύ κόσμο ήταν δύσκολο καθήκον η μεταφορά του. Συνήθως η μάζωξη αποτελούνταν από γυναικόπαιδα και την υποχρέωση μεταφοράς του αμίλητου νερού την ανέθεταν σε κάποιο κορίτσι εφηβικής ή μετεφηβικής ηλικίας.

Όταν ερχόταν το νερό, έμπαινε σ' ένα κανάτι με σχετικά μεγάλο στόμα αλλά και στένεμα, κάτι σαν αυτό της φωτογραφίας. Έπρεπε να μπορεί να μπει το χέρι μέσα κλεισμένο σε γροθιά, αλλά να μην βλέπει (και να διαλέξει) τι θα πάρει την επόμενη μέρα που θα γινόντουσαν τα "μαντέματα". Στο κανάτι αυτό έμπαιναν διάφορα σημάδια, κάθε ένας (ή πιο πολύ κάθε μια) έβαζε ένα μικρό αντικείμενο που θα το αναγνώριζε την επόμενη μέρα (αφού άκουγε το τραγούδι της). Όταν έβαζαν τα σημάδια τους όλες οι ενδιαφερόμενες το κανάτι κλεινόταν από πάνω μ' ένα κομμάτι πανί άσπρο με κόκκινες ρίγες (λουκούμι) δενόταν γύρω γύρω με μια κόκκινη κλωστή κι αφηνόταν σ' ένα μέρος να το δει "της νύχτας το άστρο" (γινόταν το κλείδωμα του κλήδονα).

Την επόμενη μέρα το απόγευμα, 24 του μήνα, ανήμερα της γιορτής τ' αη Γιαννιού, μαζευόντουσαν πάλι για ν' ανοίξουν τον κλήδονα και να γίνουν οι μαντείες. Αυτή που ήταν η υπεύθυνη (και που έκοβε η γλώσσα της) έλυνε το κορδόνι λέγοντας:
Ανοίξετε τον κλήδονα
στ' αγιού Γιαννιού τη χάρη
κι όποια 'ν' η ομορφότερη (ή η καλορίζικη)
εφέτος θα τον πάρει
Μετά, έβαζε το χέρι της μέσα στο κανάτι, έπιανε ένα αντικείμενο κι απάγγειλε ένα δίστιχο που ήταν είτε σκωπτικό είτε και αδιάντροπο (βωμολοχικό) και φανέρωνε το σημάδι. Η ιδιοκτήτρια το αναγνώριζε και το έπαιρνε. Παραδείγματα:

Καβαλίτσιψι του στσύλου
γύρσι του χουριό 'να γύρου
(κάνε καβάλα πάνω στον σκύλο, γύρνα το χωριό ένα γύρο).

ή

Όλο τον κόσμο γύρισα, πήγα και στο Χαρτούμι
τη γλύκα πούχει το μουνί, δεν έχει το λουκούμι.
(εδώ δεν χρειάζεται μετάφραση τίποτα).

Αυτά είναι δυο που θυμάμαι. Υπήρχαν βέβαια και δίστιχα με παινέματα ή με προγνώσεις για επικείμενο γάμο, αλλ' αυτά ήταν λίγα. Τα περισσότερα ήταν τ' αδιάντροπα, ήταν η μια απ' τις δυο φορές το χρόνο που επιτρεπόταν το να ακούγονται δημόσια τέτοιες λέξεις (η άλλη ήταν τις Απόκριες).

Γέλια και κάκανα ακούγονταν κάθε φορά, κι όταν τέλειωναν τα σημάδια, τέλειωνε κι η διαδικασία του κλήδονα. Κάποιες φεύγανε ενώ ξεκινούσαν τα σχόλια σχετικά με το μάντεμα που έτυχε στην κάθε μια (ελάχιστοι άνδρες ή αγόρια συμμετείχαν, οι άνδρες σύχναζαν στα καφενεία κι όχι στις γειτονιές κι εξάλλου τα μαντέματα "είναι για γυναικούλες" 😀)

Κλείνοντας, αντιγράφω από την Βικιπαίδεια:

Η θέση της γυναίκας στον κλήδονα

Έχοντας πειστεί οι γυναίκες πως μοναδικός σκοπός της ζωής τους ήταν ο γάμος και η αναζήτηση γαμπρού και μάλιστα σε μικρή ηλικία, μεταχειρίζονταν κάθε μέσο για να το επιτύχουν. Μεταξύ των προσπαθειών τους αυτών ήταν και η καταφυγή στη μαγεία και σε μαντικές τέχνες, όπως ο κλήδονας. Γι' αυτό και περιοριζόταν τα θέματα των μαντικών διστίχων σε θέματα γάμου και ταυτόχρονα περιοριζόταν το ακροατήριο σε άγαμους νέους και κυρίως κορίτσια τα οποία επιθυμούσαν να μάθουν πως θα αποκατασταθούν. Κατεξοχήν γυναικείο έθιμο παρείχε την ευκαιρία στα κορίτσια να βγουν από το σπίτι και να συναναστραφούν με το άλλο φύλο σε ένα πλαίσιο «εθιμικά διασφαλισμένο», να εξασφαλίσουν μια υποτυπώδη δημόσια προβολή μέσα από το χορό και το τραγούδι και ταυτόχρονα γνωριμία με κάποιον μελλοντικό σύντροφο. Πέρα όμως από τη σημασία που είχε το έθιμο για τη γυναίκα ήταν σημαντικό και για την κοινότητα αφού απαντούσε σε καίρια θέματα της προσωπικής, οικογενειακής και κοινωνικής ζωής του κάθε μέλους της.